Tarihin temel unsurları olan zaman, mekân ve insana dair XV. miladi yüzyılda Yukarı Mezopotamya’da cereyan etmiş hadiseler, Tur Abdin’e bağlı Basibrina köyüne mensup Süryani din adamlarından keşiş Adday (ö. 1502) tarafından XV. yüzyılın sonunda ünlü Süryani bilim adamı Bar Hebraeus’un Kilise ve Dünya Tarihleri’ne iki ayrı zeyli/eki Süryanice olarak kaleme alındı. Bu metinlerin Süryanice asılları birkaç kez basıldı ve batı dillerine çevrildi. İlk etapta bölge tarihi açısından önemi dolayısıyla dünya tarihi kısmına yapılan zeyli yeniden yayına hazırlamayı gerekli gördük. Yapılan baskılarda yerleşim yerlerinin yanı sıra dinî ve etnik grupların isimlerinin tespitinde yapılan yanlışlıklar bu yeni edisyonunun yapılmasında en önemli etken oldu.
Süryanice metni Oxford Bodleian Kütüphanesi ve Kudus Aziz Mark Suryani Ortodoks Patrikhanesi yazmalar kütüphanesindeki iki yazma nüshaya dayanarak yayına hazırladıktan sonra günümüz Türkçesine çevirisi yapıldı. Tarihsel bir metin olması nedeniyle günümüz tarih okurlarının işini kolaylaştırıcı mahiyetteki dipnotların yanı sıra söz konusu periyodda yaşamış Tur Abdin ve Mardin patriklerinin isimleri ayrıca metinde anlatılan olayların kronolojik listesi çevirinin sonuna eklendi.
Basibrinalı Süryani keşiş Adday tarafından kaleme alınan ve yıl esasına dayalı olarak sunulan bu metin Timur, Memlük, Karakoyunlu, Osmanlı, Hasankeyf Eyyubîleri, Akkoyunlu ve Safevî devletleri tarihinin yanı sıra Buhtî, Behdinanî gibi yerel Kürt beylikleri, Beşnevî, Şirevî, Cişayî, Çelkî, Sindî, Carudî, Cenevî Kürt aşiretleri ve Muhallemî gibi etnik gruplara ilişkin malumat içermektedir.
Adday Süryani din adamlarına ilişkin de biyografik mahiyette kısa notlara yer verdiği gibi bölgede hüküm süren hanedanlar döneminde Süryani yerleşim yerlerinin tarihine dair ilginç bilgiler de sunar.
Metni el yazma nüshalardan edisyon kritik ettikten sonra yayına hazırlayan ve daha sonra günümüz Türkçesine aktaran konuya ilişkin literatürle karşılaştırmasını yapan saygıdeğer akademisyen Kutlu Akalın’a ve kitapta yer alan Gerşuni metni transliterasyonunu gerçekleştiren Salam Rassi’ye şükranlar.
Yusuf Baluken